Charles Odekerken is binnen de olie-gas branche specialist in het omgaan met de kwik-problematiek. Maar hij wordt ook regelmatig 'gevonden' en benaderd door particulieren die een probleem hebben omdat kwik is gemorst of weggelekt in hun huis. Dit door bijvoorbeeld het stukvallen van een spaarlamp/TL-buis of, nog veel erger, een thermometer of barometer. Onderstaande informatie is met name bedoeld voor de particulier met vragen na een incident met kwik thuis.

Kwik gemorst? Uitleg voor de particulier

U bent hier misschien terecht gekomen omdat er een barometer of thermometer is gevallen en u een kwik-lekkage heeft gehad.

Tip 1: Lees dit eerst vóór u aan de slag gaat met opruimen.

Tip 2: Zet een raam of deur open.

Kwik verdampt heel langzaam. Dus in een goed geventileerde ruimte heeft u rustig de tijd om u in te lezen en te verdiepen in de aanpak. Er moeten ook een paar besluiten worden genomen.

Tip 3: NIET STOFZUIGEN (en maar even wachten met opvegen of dweilen)

Als op dit moment iemand daarmee bezig is, zeg hem of haar daarmee nu te stoppen. De stofzuiger is nu besmet en zal iedere keer als u hem aandoet, kwikdamp uitstoten. Ook verspreidt u met de stofzuiger het kwik door het hele huis. Doe de stofzuiger in een vuilniszak en zet hem buiten. Blijf weg van de besmette plek tot u zich heeft ingelezen. En, oh ja: Als iemand al is gaan dweilen: stop en spoel de dweil niet af in een gootsteen! Kwik komt in uw afvoerleidingen en verspreid zich zo door uw huis en daarbuiten. Ook de dweil in een zak stoppen, afsluiten en buiten zetten. Dan:

Tip 4: Ga rustig zitten, lees onderstaande informatie goed en maak een plan.

Zit u? Oke.. hier volgt de eerste belangrijke informatie.

Gemorst kwik is een probleem dat niet moet worden onderschat. Maar we moeten het ook niet groter maken dan dat het is. Dat laatste figuurlijk maar natuurlijk ook letterlijk. Vervelend is dat als u het nu verkeerd aanpakt, u de ellende groter en groter maakt. En voor u het weet, besmet u het hele huis. En dat niet alleen maar ook de huizen van de mensen waar u op bezoek gaat, huizen van mensen die bij u op bezoek komen, uw werkomgeving of de school van de kinderen.

Veel mensen doen wat makkelijk over kwik "Vroeger speelden we met kwik" en "niet te moeilijk doen" en dat soort opmerkingen. Maar kwik is ronduit een zeer gevaarlijk goedje. Het is een metaal dat verdampt. Met name die kwikdamp is gevaarlijk want giftig en bij hoge concentraties kunnen de gevolgen behoorlijk ernstig zijn. Maar, ook goed om te weten is: je hebt niet zo snel die hoge concentraties: kwik verdampt heel langzaam. Als u dus nu goed ventileert zullen er echt geen concentraties ontstaan die acuut gevaarlijk zijn. Wat nu moet worden voorkomen is dat het kwik zich door uw woonomgeving verspreid waardoor continue sprake is van lage concentraties. Dat geeft 'chronische blootstelling', ofwel u ademt langdurig lage concentraties in (zie voor de gevolgen daarvan verderop op deze pagina). Dus uw belangrijkste taak is nu: zorg dat het besmette gebied en daarmee het probleem beperkt blijft.

Belangrijke punten om te weten:

  1. Kwik hecht aan alles waarmee het in contact komt, daardoor verspreidt het zich;
  2. Kwik gaat in kieren en spleten zitten, achter plinten en onder (houten)vloerdelen;
  3. Zorg dat u de besmette plek klein houdt: ofwel: niet er doorheen lopen!
  4. Als er wel doorheen is gelopen: schoenen ter plekke uitdoen en in een zak doen;
  5. Daar waar is gelopen met besmette schoenen: afdekken met plastic;
  6. Is kleding besmet door spatten of op de knieën er doorheen kruipen?
    Helaas: uitdoen en wegdoen;
  7. Besmette materialen, kleding, schoeisel:
    in plastic buiten zetten en later naar Gemeentelijk afvaldepot brengen.
    Geef daarbij aan dat er sprake is van kwik.

Voor u nu verder gaat, moet u een belangrijke beslissing nemen: Gaat u zelf aan de slag met de eerste opruimacties en of schakelt u meteen een bedrijf in? Als u zelf aan de slag wilt gaan, zijn er allerlei tips te vinden van het RIVM en van de GGD, zie ook de tekst hieronder met verwijzingen.

Maar, mijn advies? Overdenk goed of u het zelf wilt doen. Bij twijfel: niet zelf aan de slag gaan! Goed om hierbij te weten dat in bijna alle gevallen (!) waarbij ik ben betrokken de besmetting zeer is verergerd door de eerste opruimpogingen. Ofwel, het is mijn ervaring dat door zelf aan de slag te gaan, het probleem vaak veel groter wordt. Onderstaande tip is een betere aanpak.

Tip 5: Dek de plek van de lekkage ruim af met stucloper of plastic (bv. vuilniszakken).
Dan de randen afplakken met brede tape.

Mijn ervaring is dat er dan ook bijna geen kwikdamp meer vrijkomt en dat geeft tijd. U kunt nu ook contact opnemen met uw inboedelverzekeraar: u heeft immers schade en de kosten kunnen aardig op gaan lopen. Stuur hen foto's van de situatie en de spullen die met kwik zijn besmet (stofzuiger, kleding, vloerbedekking etc.). Mijn ervaring met verzekeraars is wisselend positief: de ene is meewerkend en vergoed alle schade, anderen geven aan dat kwik helemaal geen probleem is en zeggen dat schade niet wordt vergoed. Enig assertief volharden kan in zo'n geval geen kwaad: u heeft immers schade aan uw inboedel.

U kunt nu ook contact opnemen met een bedrijf die kan komen opruimen. Als de plek klein is gebleven, is de inspanning voor dat bedrijf gering. Zij zullen het plastic dan voorzichtig weghalen en dan met een speciale stofzuiger (met kwikopvang en filters voor de uitkomende luchtstroom) de besmette plek heel precies schoonmaken. Met een scherpe lamp speuren ze de plek af naar de minutieuze kwikdruppeltjes. Als ze na de reiniging nog steeds kwikdamp meten zullen ze verder opschalen.

U wilt nu natuurlijk een naam van een bedrijf weten. Ik ben onafhankelijk en wil daar niet te bepalend in zijn. Kies wel een gespecialiseerd bedrijf en niet een regulier schoonmaakbedrijf. Die laatste zal misschien wel aangeven dit ook te kunnen doen maar doe maar niet. De GGD geeft in haar richtlijn drie gespecialiseerde bedrijven op: Ecoloss, Wilchem en Envisor (www.kwikopruimen.eu). Bekijk hun websites. Mijn ervaring is wel dat de eerste twee, grote industriële reinigers, niet altijd zitten te wachten op kleine private projectjes. Envisor is meer gericht op het opruimen van kwik in huis. Overigens zijn er ook voorbeelden van mensen die hun huis zelf schoon hebben gekregen. Maar dat is dan een zeer intensieve klus. Maar door vloerkleden, meubels en kleding weg te gooien en met bijvoorbeeld een stoomcleaner alles meerdere keren zeer grondig schoon te maken, lukte het. Metingen na die acties kunnen dan uitsluitsel geven of het goed is gelukt, of er nog wat plekjes zijn achtergebleven die men zelf kan aanpakken of dat er alsnog een gespecialiseerd bedrijf moet worden ingeschakeld.

Tip 6: Was uw handen grondig

Kwik hecht goed aan de huid, schoenen en kleren. Als u kwik aan uw handen heeft gekregen, moet u langdurig (> 15 minuten) wassen met zeep, warm water en een borstel.

Onderzoek naar kwikdamp laten uitvoeren?
Ik kan onderzoek doen naar het voorkomen van kwik en kwikdamp en heb daarvoor een speciaal en nauwkeurig meetapparaat. Maar als de plek beperkt is gebleven en is afgedekt heeft het helemaal geen zin om zo'n onderzoek te laten uitvoeren. Het is immers zeker dat er kwik is en ook waar het is. Als de gespecialiseerde reiniger komt, zal die ook metingen uitvoeren (voor, tijdens en na de werkzaamheden).

Maar als er wel door de besmette plek is gelopen en dus mogelijk kwik is verspreid of als niet snel is opgemerkt dat er sprake is van een kwiklekkage of als u er niet zeker van bent of het wel kwik betreft, is het wel goed om een onderzoek te laten uitvoeren. Tijdens dat onderzoek wordt door middel van metingen heel precies bepaald waar kwik terecht is gekomen en waar in huis sprake is van kwikdamp. Het is ook zinvol om na de reiniging een onderzoekje te laten doen zodat u een rapportje heeft waarin staat dat geen sprake meer is van kwik. Of waaruit blijkt dat er nog niet voldoende is gereinigd. Ik kan onderzoek doen. Ook kan ik u begeleiden bij de aanpak. Ook voor de verzekering kan het zinvol zijn om een rapport te hebben waaruit blijkt dat er een serieus probleem is (geweest).

Hieronder geef ik u meer achtergrondinformatie zodat u kennis heeft waarmee u keuzes kunt maken.

Eerst over kwik
Kwik is een vloeibaar metaal én vluchtig. De damp van kwik is erg giftig en reukloos. Blootstelling daaraan moet echt worden voorkomen. Als u weet dat er kwik is gemorst en u misschien zelfs kwikdruppeltjes ziet liggen, is er kwik aan het verdampen. Dat verdampen gaat gelukkig niet zo snel dat er direct hele hoge concentraties ontstaan. En bij goed ventileren zullen de concentraties dan ook veel minder hoog worden. Daarom was de eerste tip: ramen openzetten. Overigens kan dat verdampen jaren blijven duren.

Kwik hecht zich goed aan andere materialen en zal vandaar uit blijven uitdampen. Als u kwik probeert op te zuigen met de stofzuiger, zal kwik in de stofzuiger achter blijven. Tijdens het zuigen en dus iedere keer als u die stofzuiger in de toekomst aanzet, stoot deze een aanzienlijke hoeveelheid kwikdamp uit. Als u voor u dit bent gaan lezen toch ter plaatse al heeft gezogen, is het aan te bevelen om uw stofzuiger niet meer te gebruiken maar deze bij uw gemeentelijk afvaldepot in te leveren als chemisch afval (aangeven dat er kwik in zit). Daarom was de tweede tip 'niet stofzuigen'.

Spaarlamp of TL-buis gevallen
Als een spaarlamp of TL-buis is gevallen, is het probleem veel minder groot. U kunt voorzichtig scherven en stof bij elkaar vegen en in een afsluitbaar potje doen. Daarna met een vochtige doek de plek 'dweilen'. Ook deze doek in het potje of in een afgesloten plastic zak doen. Draag daarbij plastic huishoudhandschoenen. Ook die handschoenen in het zakje/potje en dat alles als chemisch afval inleveren bij het gemeentelijk afvaldepot. Als u het op deze manier grondig heeft opgeruimd, is het niet aannemelijk dat u nog een kwikprobleem in huis heeft.

Kwikdruppels
Als een thermometer of barometer is gevallen waardoor metallisch kwik (druppels) op de vloer ligt, heeft u een groter probleem. Zie voor de aanpak en tips het eerste deel van deze tekst. Gooi kwik niet in de gootsteen! Je verplaatst daarmee het probleem door heel uw huis en verder. Op de website van het RIVM vindt u meer informatie en tips voor het opruimen. (https://www.rivm.nl/Onderwerpen/K/Kwik/Opruiminstructies). Maar u weet nu ook mijn advies: niet zelf gaan rommelen maar afdekken en een bedrijf inschakelen.

Besef dat als er kwik op vloerbedekking is gevallen, dit heel lastig is te reinigen. Waarschijnlijk zal deze in zijn geheel moeten worden verwijderd. Wel voorzichtig oprollen en zorgen dat er geen kwik kan uitrollen (plastic zakken aan weerszijde van rol tapen). Ook schoenzolen zijn vaak besmet en de matten waarop de schoenen worden geveegd. Advies is om dat alles af te voeren als chemisch afval (bij de gemeente vermelden dat er kwik in zit). Maak foto's voor de verzekering.

Normen
Met 'normen' wordt hier bedoeld de vastgestelde concentratie-waarden waaraan kan worden getoetst om te bepalen hoe erg de besmetting en blootstelling is. In de industrie worden voor giftige stoffen ARBO-Grenswaarden gehanteerd. Boven die Grenswaarden moeten beschermende maatregelen worden genomen. Voor kwik is die Grenswaarde 0,02 mgHg/m3 ofwel 20 μgHg/m3. Echter deze ARBO-Grenswaarden zijn bedoeld voor volwassenen in bedrijfsmatige omstandigheden en houden rekening met blootstelling binnen werktijd (8 uur per dag, 40 uur per week, 40 jaar lang). Thuis, ofwel in private omgeving', ligt dat natuurlijk anders. Mensen waaronder kinderen zijn hier veel langer aanwezig. Daarom zijn die Grenswaarden (de oude term: MAC-waarden) niet bedoeld voor 'huishoudelijk gebruik'.

Het RIVM heeft recentelijk, einde 2023, de indicatieve gezondheidskundige advieswaarde voor een kortdurende blootstelling aan kwik voor één week opnieuw vastgesteld op 10 μg kwik /m3 lucht. Daarnaast heeft het RIVM in 2023 ook de indicatieve gezondheidskundige advieswaarde voor levenslange blootstelling geactualiseerd naar 0,23 μg/m3 (230 ng/m). Deze advieswaarde wordt gebruikt bij het beoordelen van kwikconcentraties in het - private - binnenmilieu.

Voor meer informatie hierover verwijs ik naar het RIVM/VSP-advies: 'Indicatieve gezondheidskundige advieswaarden voor kortdurende en chronische inhalatieblootstelling aan metallisch kwik, projectnummer RIVM: V/200302/23/RL, 24-11-2023'.

Meten
Omdat kwik vluchtig is, kunnen metingen worden uitgevoerd naar het voorkomen van - en de concentraties - kwikdamp. Met andere apparatuur kan ook ter plaatste worden bepaald of kwik of kwikverbindingen aan oppervlakten zit (vloer, muur, metselwerk). Op deze site vindt u daar informatie over (Röntgen fluorescentie Spectrometer, zie 'Kwik in staal'). Bij grote problemen in huis, zou deze methode zinvol kunnen zijn. U moet wel oppassen om niet door te schieten met allerlei onderzoeken; laat u goed adviseren.

Voor het meten van kwikdamp en het interpreteren van de resultaten is kennis nodig. Een bewoner met een probleem vertelde eens: "iemand van de Brandweer is komen meten.. zei dat er niets aan de hand was en schreef de concentratie op een briefje en ging weer weg.. Ik heb geen idee wat ik van dat getal moet vinden..". Die concentratie bleek net iets onder de bedrijfsmatige Grenswaarde en was dus veel te hoog voor in huis! Ook is de meetapparatuur van de Brandweer niet gevoelig genoeg om de gemeten concentraties te kunnen toetsen aan de private normen.

Ook, en dit klinkt misschien ingewikkeld, is het belangrijk om te beseffen dat als géén kwikdamp wordt gemeten er niet zomaar mag worden geconcludeerd dat de betreffende plek ook vrij is van kwik. Dat maakt het lastig om conclusies te trekken. Als er wel kwikdamp wordt gemeten is het makkelijk: dan is er zeker ook kwik. Maar omdat kwik zo langzaam verdampt is het mogelijk dat, als bijvoorbeeld een deur of raam even heeft opengestaan, de damp tijdelijk heel laag of weg is. Als daarna alles weer wordt gesloten, hoopt de kwikdamp zich weer op. Ter illustratie: ik heb metingen uitgevoerd vlak boven een grote plas met metallisch kwik en daarbij helemaal geen kwikdamp gemeten. De damp waaide weg.

Als mij wordt gevraagd om kwikdampmetingen uit te voeren in een huis na het reinigen, vraag ik de bewoners nog wel eens om te voren alle ramen en deuren goed te sluiten en een eventueel centraal ventilatiesysteem uit te zetten. Als ik dan geen verhoogde concentraties kwikdamp meet, meen ik te mogen concluderen dat er onder de normale omstandigheden ook geen verhoogde concentraties zullen voorkomen. Wel adviseer ik de bewoners altijd om aandacht te hebben voor extra ventilatie.

Blootstelling en symptomen
Als dan alles achter de rug is, voelt u zich misschien toch nog af en toe ongerust. Op internet vindt u vast allerlei symptomen die optreden na blootstelling aan kwik(damp). Kort nog enige informatie daarover. Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen acute blootstelling aan hoge concentraties en chronische blootstelling aan relatief lagere concentraties. Acute blootstelling aan hoge concentraties kan je merken door misselijkheid, metalige smaak in de mond, hoofdpijn. De chronische blootstelling aan lage concentraties is gevaarlijk omdat je dat niet of nauwelijks merkt. Als bij u in huis kwik is gemorst, is met name die chronische blootstelling een risico. Symptomen van chronische blootstelling zijn: tintelende vingers en/of tenen, pijn of klachten in de gewrichten (lijkt wel op reumatische klachten), rode uitslag op de huid. Let op en denk eens verder als mensen in huis zich langdurig 'grieperig' voelen (zonder dat griep heerst). Op langere termijn: vergeetachtigheid (lijkt op dementie), depressiviteit, nierfalen. Als u deze symptomen opmerkt, meldt dit aan uw huisarts en geef daarbij aan dat er sprake is geweest van kwik in huis. Hij kan een bloed- en urinetest laten uitvoeren.

Tot slot
Kortom.. misschien beter om de kwik-houdende koortsthermometer of barometer preventief het huis uit te doen? En LED-verlichting nemen? Als u vragen heeft of eens van gedachte wilt wisselen, kunt u natuurlijk contact met mij opnemen. Ik vind het geen probleem om met u uw geval door te spreken.